Motorpsycho med annan vokalist: Tillegg

Sidan eg endeleg har somla meg til å skaffe ny stift tenkte eg det var på tide å gå gjennom vinylen etter Motorpsycholåter der Snah eller Geb (eller kven det måtte vere) syng. Ikkje at det gjer spelelista i WiMP noko lenger, men folk har jo digitaliserte CD- og LP-samlingar i våre dagar. Og når eg var i gang var det jo ingen grunn til å ikkje gjere det skikkeleg? Det følgjande i kombinasjon med listene frå førre post er ei forsøksvis komplett liste over Motorpsycho-låter Bent ikkje er forsongar på.

Det synte seg nemleg at det med kvart er ganske mange som kan kalle seg Motorpsycho-vokalist. Etter meir enn 20 år med singlar, EPar, hyllingsplater, splittsinglar og andre former for samarbeid og fanden og hans oldemor har det vorte mange eingongshendingar. Frå den påståtte og oppdikta grandonkelen til Gebhardt, via mora(?) til Snah til Jello Biafra. Mange folk.

Etter ny gjennomlytting av så godt som alle EPane er eg litt overraska over at Snah og Geb ikkje har fleire vokalprestasjonar enn dei har på desse småplatene. Rettnok er det ei Gebhardtlåt på dei aller fleste, men dei er stort sett instrumentale. Kanskje det blir ei anna liste?

Frå venstre: Lars Lien (som syng på fleire Tussler-låter), Hans Magnus 'Snah' Ryan, Håkon Gebhardt, Helge "Deathprod" Sten og Bent Sæther. Desse fem motorpsychovokalistane er her fotograferte etter gjennomspeling av Timothy's Monster under Øyafestivalen 2010. Foto: Kim Erlandsen, NRK P3

Snah

• Starmelt EP
• Starmelt/Lovelight (i same versjon som på Angels and Daemons at Play)

• Serpentine EP
• Serpentine (i same versjon som på It's a Love Cult)

• Child of the Future
• Riding the Tiger (Denne er óg på CD-samlaren Runeology 4)
• Mr. Victim

• Timothy's Monster (2010-utgåva)
• On my Pillow (på plate fire er det ein versjon som er halvanna minutt kortare enn den vi er vane med)

• Blissard (2012-utgåva)
• Greener (fire sekund kortare enn den versjonen vi kjenner, elles usikker på kva som skil dei)

Gebhardt

• Walkin' With J EP
• Captain Geebhardt
• Stickin' it to you Again (labelsamlar, tilgjengeleg på både WiMP og Spotify)
• I Fall Down
• Serpentine EP
• Little Ricky Massenburg

Gjester og mindre faste medlemmar har óg sunge:

Jello Biafra

• All Sewn Up - A tribute to Patrik Fitzgerald
• Punch

Matt Burt

• Blissard
• True Middle

Når eg først trudde det måtte vere fleire med Matt Burt enn denne, kjem det truleg av at han er med på Plan #1 på Demon Box, men utan å bere songen åleine.

Deathprod

• Mountain EP
• Fleshharrower
• Wearing Yr Smell EP
• President Block

Dag Ingebrigtsen

• Flaming Youth - A Norwegian Tribute to Kiss
• Shock Me

Larry 'Lux' Llydwlin

• Another Ugly EP
• Summertime is Here 

Liner notes hevdar med styrke at denne Larry Llydwlin er Gebhardts walisiske grandonkel. Om eg ikkje trudde noko på det før, hjelper det ikkje nett at alle dei resultata eg gadd sjekke på gugel viste til denne songen. Skal tilstå at eg lurer bittelitt på kven som gøymer seg bak den prosesserte vokalen her, men dei sterkaste mistankane går i retning av Lars Lien.

Men hallo! Når eg endeleg somlar meg til å lese Johan Harstads schwære bok om Blissard får eg vite at det er ingen andre enn Snah som syng.

Winnefried Ryan

• Ellediller og krokofanter
• Syk 

Den halvoffisielle heimesida stadfestar at Winnefried er mora til Snah. No er det ingenting der som tyder på at Larry Llydwlin er nokon annan enn han gir seg ut for å vere, så kor stor lit vi skal feste til dei er eg neimen ikkje sikker på.

Baard Slagsvold

• Det beste til meg og mine venner
• Sola skinner (live Rockefeller 20 okt 2000) (kjelde)

Frode Sander Øien

• Mot riving (splittsingel med Tre små kinesere)
• Star Dancer vs Car Cancer

Framleis ikkje med: 

• Tussler. Slik eg ser det, er det meiningslaust å tale om ein hovudvokalist i The International Tussler Society. Men først og fremst fordi International Tussler Society =/= Motorpsycho, trass i omfattande overlapping i medlemsmassen.
• Vidare har eg jo ikkje noka komplett samling, så det er nokre låter eg rett og slett ikkje har høyrt. Nokre av låtene som går att på labelsamlarar og liknande er så vidt eg kan sjå med som bonusspor på dei nye utgåvene av Timothys's Monster og Blissard, men om nokon skulle lese dette og vite betre, set eg stor pris på opplysningar.
• Liveplater og bootlegs. Eg likar Motorgigs på Soundcloud.com, altså. Det eine settet der utgjer til saman Strings of Stroop-LPen som berre kom i 500 eks.

Om du likte denne lista, vil eg tilrå ei av dei beste rockebøkene eg veit, nemleg Guardian-journalisten Dave Simpsons oppsporing av så godt som samtlege tidlegare medlemmar av The Fall. Boka heiter The Fallen, og Mark E Smith er sur på henne.

Svenske krigsheltar - om Hans Alfredssons kontrafaktiske historiske roman

Det er ein gammal vits i Noreg at verdas tynnaste bok heiter Svenske krigsheltar. Likevel spørst det om ikkje svenskane sjøl synest nøytralitet er eit prinsipp som er viktig nok til at dei toler nokre sjofle vitsar. Den svenske nøytraliteten under den andre verdskrigen er no eit slags historisk faktum, uansett kva karakter nøytraliteten hadde.

Som andre historiske fakta kan den svenske nøytraliteten gje opphav til ei mengd spekulasjonar over kva som kunne/ville/måtte skjedd om ikkje det eller det. Kva konsekvensar kunne det fått om Sverige hadde blitt utsett for tysk åtak, for eksempel?

Mellom dei som har stilt dette spørsmålet er den svenske forfattaren, skodespelaren, revystjerna, filmregissøren osb Hans Alfredson. Med romanen Attentatet i Pålsjö skog (1996) gir han eit interessant svar, eit svar som gir like interessante spekulasjonar på eit overordna geopolitisk nivå som på det personleg-psykologiske nivået.

Attentatet i tittelen er ein sabotasjeaksjon som finn stad litt utanfor Helsingborg på vårparten 1941. Romanen gir seg ut for å vere skriven av den yngste medlemmen av gruppa, Holger Axel Andersson. Som vi forstår, går romanen føre seg i spennet mellom dei personlege historiene og den storpolitiske samanhangen. Konkret tyder dette at ei laust organisert gruppe menn ser seg leie på dei svenske styresmaktenes slappe haldning andsynes tyskarane, i dette høvet at regjeringa stiller dei svenske jarnvegane til rådvelde for tyske troppe- og andre transportar mot det nordlege Noreg. I mai 1941 sprenger dei sporet med eitt av desse toga, og lukkast mellom anna i å drepe Eva Braun og såre Albert Speer.

Det er kanskje frå og med sabotasjeaksjonen det er tydelegast at Alfredsson har sett på mykje av skrivinga som eit puslespel. På den eine sida får vi vite korleis det gjekk med kvar og ein av sabotørane. Desse delane av boka er naturleg nok dei mest gripande delane. Av dei mange episodane som gjorde sterkt inntrykk på meg er det kanskje juleforteljinga som trefte hardast. Ein av sabotørane og Holgers beste ven er jøden Stig Witberg (eigenleg Weissberg), og når den unge Holger desember 1942 spør om dei ikkje skal feire jul saman får han til svar eit hånflir og følgjande salve:

Jag är jävlarimej ingen goj längre, Holger! sa han. Jag tänker aldrig mer äta kristen skitmat och hålla på med era jesusfånerier. Det finns viktigare saker i livet. Du får sitta ensam och runka med tomten.

Dette var ærleg talt eit perspektiv eg rett og slett ikkje hadde tenkt på før, og eg kjenner meg litt dum som ikkje hadde komme på at slik resentment må ha sådd splid mellom venner og kollegar gjennom heile krigen.

Den andre retninga romanen nærmast er nøydd til å ta er den overordna politiske. Det er liksom ingen vits i å skrive ein roman om kva konsekvensar okkupasjonen får for Sverige og svenskane om ein ikkje samstundes presenterer ei truverdig hypotese om kva konsekvensar okkupasjon av Sverige kan ha hatt for krigen. Hovudpoenget ser ut til å vere at soldatar til å hærta og halde Sverige måtte komme frå ein stad, og Alfredson let denne staden vere Middelhavet. I denne versjonen reknar den tyske overkommandoen Middelhavet for å vere sikra jamvel om dei ikkje har Kreta, og sender styrkane for å ta Sverige. Med kvart som handlinga i boka skrid fram får vi rapportar frå ørkenkrigen i Nord-Afrika så vel som frå det tyske felttoget i Sovjetunionen og dei stadige utsetjingane av landgangen i Normandie.

På same måte som det altså er tydeleg at å konstruere eit historisk rammeverk og setje saman eit truverdig persongalleri har vore mykje av jobben, altså jamvel om saumane i forteljinga er nokså openberre, er det like lett å sjå at dette rammeverket er sett opp og kledd (må stoppe analogien her) av ein forfattar med eit stort hjarte så vel som eit klokt hovud. Det tok med andre ord ikkje mange sidene før boka vart valdsamt fengslande.

Jah. Eg kjøpte boka på adlibris.no. Det var nokre få kroner billegare enn dito.se og adlibris.se let meg ikkje handle der. Calibre greidde DRM-stripping og omformatering til mobi ganske bra, men kapitteloverskriftene verka ikkje på kindlen.

deLillos med alternativ vokalist

Etter at eg hadde lagd ei speleliste av dei Motorpsycholåtene Snah syng kom eg på at MP slett ikkje er åleine eingong i den norske rockescena om å ha så å seie ein første- og ein andrevokalist. Dei seine platene til Jokke og Valentinerne har døme på at både May-Irene Aasen og Petter Pogo stiller seg ved mikrofonen og syng på eit par låter, men det fremste dømet eg kjem på i farta iallfall er deLillos.

Det vil ikkje vere gale å seie at det er Lars Lillo Stenberg som er vokalist i deLillos, men det er óg på sin plass å peike på at bassist Lars Fredrik Beckstrøm har skrive og sunge nokre av dei aller beste songane til bandet. Etter at han debuterte som duettpartnar i publikumsfavoritten Arne og som låtskrivar med For første gang  (båe på Før var det morsomt med sne) har han hatt med minst ei låt på kvar av LPane bandet har gitt ut.

deLillos spelar på Øyafestivalen i 2005.
Foto frå wikimedia commons.

For å vere ærleg, har eg høyrt svært lite på platene etter Sent og tidlig. Eg likte henne rett og slett ikkje då ho kom, og dei neste platene har det berre ikkje blitt til. Før no, altså. Eg har høyrt  gjennom alt frå og med Stakkars med nye øyre, og skal nok ta meg tid til nøgnare lytting med kvart. Førebels vil eg berre raskt nemne at det kan verke som Larsane har nærma seg kvarandre som vokalistar.

Her er iallfall lista, oppdatert til og med Vi er på vei, kan'ke snu. Festleg nok kunne eg ta med to bonusspor óg. Lars Lundevall har vore gitarist sidan Neste sommer. På EPen Nå vil vi til Sverige syng han Stjerne, men det er ikkje før med den siste LPen han debuterer i albumsamanhang med låta Bedre før. Om han var det er det synd han ikkje har fått utfalde seg som songar i deLillos.

Speleliste i WiMP

Motorpsycho med annan vokalist

Her ein dag posta eg på Facebook at eg under gjennomhøyring av Angels and Daemons at Play brått sakna eit band med ein betre vokalist. Eg løyste problemet ved å setje på ei plate av The Fall (The Wonderful and Frightening World of The Fall, faktisk), og fekk litt ulike reaksjonar på posten min. Ein meinte at same kva eg sakna ville The Fall gjere situasjonen betre, andre meinte eg var urettmessig streng mot Bent Sæthers vokalistevner.

Og det var eg heilt sikkert. Jamvel om han skreik mykje på dei første platene har han raskt utvida det vokale repertoaret, og er ganske god til å synge på ulike måtar etter kva situasjonen krev. Høyrer ein gjennom Heavy Metal Fruit er det ikkje til å ta feil av: Bent eignar seg svært godt både som forsangar og korist. Kan det tenkjast at han berre av og til gløymer å varme opp? Eg var på første førestelling av The Death-Defying Unicorn i operaen, og der kunne det verke som oppvarminga mankerte. Det var først etter dette eg verkeleg la merke til at han syng litt surt på nokre av låtene på Angels and Daemons at Play.

Men lell: Motorpsycho har jo støtt (sidan Timothy's Monster, iallfall) hatt ein annan vokalist, nemleg Hans Magnus "Snah" Ryan. Stemma hans er mjukare og han treff tonen lettare, men er ikkje hovudvokalist på noko album. Heldigvis er det lett i våre dagar å ta songar ut av samanhangen sin og sette dei saman på nye måtar. Eg presenterer med dette spelelista Motorpsycho med annan vokalist. Det handlar i grunnen ikkje om at Snah syng betre enn Bent (legg merke til kor bra dei er saman på mellom anna Into the Gyre på The Death-Defying Unicorn), men om å prøve å finne ein ny innfallsvinkel til eit band eg kjenner platene til ganske godt.

Og for no å tilføye eit lite avsnitt etter eit års tid: Behind the Sun understrekar nok ein gong at Bent og Snah gjer seg godt når dei syng i lag. I tillegg viser sistesporet, del 7 av den omfattande Hell-svitten, at for Bent sin del er skrålinga no ein integrert del av det vokalistiske repertoaret, ikkje eit resultat av nokon diskrepanse mellom ambisjonar og ferdigheiter.

Hans Magnus "Snah" Ryan syng i Motorpsycho under Terrastock i 2009. Bak trommene sit Kenneth Kapstad.
Foto frå Wikimedia Commons

Grunnen til at denne spelelista blir presentert i WiMP istf Spotify er rett og slett at sistnemnte har utruleg få MP-album.

Songane det er snakk om er:

• Timothy's Monster
• On Your Pillow
• Blissard 
• Greener
• Angels And Daemons at Play 
• Sideways Spiral
• Heartattack Mac
• Like Always
• Starmelt/Lovelight
• Trust Us
• Mantrick Muffin Stomp
• Superstooge
• Coventry Boy
• Let them Eat Cake 
• Upstairs - Downstairs
• Phanerothyme 
• Landslide
• Go to California
• Blindfolded
• It's a Love Cult 
• Neverland
• Serpentine
• Black Hole/Blank Canvas
• Coalmine Pony
• (Critical Mass under tvil, det er meir av ein duett?)
• Sancho Says (duett)
• The Ace
• Before the Flood
• Little Lucid Moments
• Year Zero
• Heavy Metal Fruit 
• The Bomb-Proof Roll and Beyond (for Arnie Hassle)
• Gullible's Travails (pt I-IV)
• Still Life with Eggplant
• August
• Barleycorn (Let it Come, Let it Be) (teken med på same grunnlag som Critical Mass)
• Behind the Sun
• On a Plate
• Entropy
• The Magic & the Wonder (A Love Theme)

Og lista er her.

Ikkje alt er med: Eg har diska side 1 av Little Lucid Moments sidan det ikkje går an å dele opp svitten i fleire låter. Bent og Snah syng kvar sine delar her. Vidare er (heldigvis) ikkje Barracuda tilgjengeleg på for strøyming (MRK: Dette var berre eit problem fram til eg fekk skaffa ny stift til platespelaren og deretter konstatert at det berre er Bent som syng på ei plate som var betre enn eg hugsa) og Child of the Future er ikkje berre utilgjengeleg på strøyming, men finst berre på vinyl. Eg skal vurdere å ta med liveplatene, men er skuffa over at ikkje EPane let seg strøyme.

Som om det ikkje var nok at Snah har fått prøve seg har jammen den mannen som pt har lengst fartstid bak trommene i bandet óg sunge ein del. Dei fleste EPane har med ei låt av han, men med eit unnatak er dei instrumentalar. Iallfall song han ei låt på kvart av dei tre siste albuma han spelte på, nemleg:

• Let Them Eat Cake: Never Let You Out
• Phanerothyme: When You're Dead
• It's a Love Cult: What if...

Den lista er her.

(Redigert 12 mars etter ny gjennomhøyring av materiale som ikkje finst på WiMP.)
(Redigert 17 april etter lanseringa av Still Life with Eggplant.)
(Redigert 25 mars 2014 etter lanseringa av Behind the Sun. Jamvel om den plata vart lansert i WiMP samstundes med LP-utgåva er elles Still Life with Eggplant stadig sakna der i garden.)

To Rome with Love

Så vidt eg har forstått, har Woody Allen i løpet av dei siste ti åra prøvd seg på nye ting. Soleis kan eg mellom anna sjå fram til eit par thrillerar. Eg har óg fått inntrykk av at folk meiner det er noko nytt at han lagar film utanfor New York. Det stemmer jo i og for seg ikkje så veldig godt, all den tid Bananas går føre seg i San Marcos, Everyone Says I Love You i stor grad i Paris, A Midsummer Night's Sex Comedy på landet, Love and Death i Russland osb.

Judy Davis og Woody Allen på veg til Roma for å treffe svigersonen

Det får no vere som det vil. Det står uansett knapt til å nekte at Allens filmar er sterkt knytte til New York, to av dei har til og med Manhattan i tittelen. I løpet av dei siste åra har tre filmar fått titlar med stadnamn. Vicky Cristina Barcelona og Midnight in Paris har eg førebels til gode å sjå, men To Rome with Love er iallfall unnagjort.

Det er fort gjort å misforstå tittelen. Den som les To Rome with Love kan lett oppfatte tittelen som lovnad om erotikk og sensualitet i romantiske omgjevnader. Heldigvis vart den innleiande skepsisen ialllfall eg hyste raskt oppløyst. Ikkje for at det ikkje er romantisk fløff, men fordi det er romantisk fløff av iallfall gjenkjenneleg Allen-merke.

Dei fire forteljingane er i varierande grad elleville. Alt var artig medan det stod på, men med nokre dagars avstand er det klart at det minst gjevande elementet er den delen av filmen der Roberto Benigni spelar ein vanleg mann som heilt plutseleg blir kjendis. Det er ikkje det at Benigni ikkje er god, det er meir at dei vitsane som let seg presse ut av dette materialet alt er skviste ut og resirkulerte fleire gongar. Eg registrerer at ingen ringare enn Roger Ebert er samd med meg her, og det er jo i og for seg hyggeleg. 

Paradoksalt nok er Benigni sikkert meir van med dette enn rollefiguren

Nest minst interessant er soga om det unge nygifte paret på landet som på kvar sin måte blir forførte i om ikkje av Roma. Nok ein gong er det avgrensingane i materialet som øydelegg, det er grenser for kor mange gonger det er gøy å plassere ein sexarbeidar i feil selskap. Skal tru om det finst eit publikum som oppfattar Penelope Cruz som ein europeisk skodespelar som snakkar europeisk i ein film som går føre seg i Europa snarare enn ein spansk skodespelar som snakkar italiensk i ein film som går føre seg i Italia?

Penelope Cruz som sexarbeidar som er både årsak til og redning frå trøbbel

Dei to siste lutane av filmen var i grunnen jamgode, men som sagt med varierande grad av ellevillheit. Alec Baldwin spelar ein arkitekt som går for å sjå igjen gata han budde i, og møter studenten Jesse Eisenberg, som fort kan vere Baldwin sjøl i ei yngre utgåve. Det er uklart kven som er hovudpersonen her, den unge arkitekten som plutseleg vert riven mellom sambuaren og ei av venninnene hennar og får faderlege råd av Alec Baldwin som ein slags Skybert, eller om det er Alec Baldwin som er sentrum. I så fall er han i den unike situasjonen at han som godt vaksen møter sitt yngre eg og kan rettleie seg sjøl i ein situasjon der det er lett (kanskje særleg for unge folk) å gjere feil. Det er færre vittigheiter i denne historia enn andre stader i filmen, men dette er likevel både sjarmerande, tankevekkande og morosamt.

Alec Baldwin rettleiar Jesse Eisenberg

Den historia som kjem først i gang er nok den som startar mest konvensjonelt (USAnsk turist og innfødd romar møtest og fell for kvarandre), men er likevel den som endar sprøast. Woody Allen og Judy Davis kjem til Roma i eigenskap av potensielle svigerforeldrar. Han, ein pensjonert og misforstått operaregissør, oppdagar at det italienske motstykket hans (som er gravferdsagent) syng svært bra i dusjen. Når den motvillege bedemannen gjer ein audition syng han derimot dårleg. Det einaste logiske i denne situasjonen er å la gravferdsagenten synge seg gjennom operaen i eit dusjkabinett på scena. Sjølsagt.

Den reinaste tenoren evver

Denne ideen hadde ikkje vore ueffen som ein throwaway gag i ein av Allens syttitalsfilmar, til naud somgrunnlag for ei av dei novellene han med kvart har skrive ein del av. Likevel trur eg jammen dei 25 minutta med spelefilm som går med her er ideens optimale form. Det er tid til å etablere ein kontekst som gjer tanken både latterleg og naturleg, samstundes som 25 minutt er alt som trengst. Og her haglar det med oneliners, særleg etter at Allen sjøl blir med i filmen.

Er det ein Allen-film av godt, gamalt merke? Ja og nei. Den nyaste av filmane hans eg hadde sett før denne var Hollywood Ending frå ti år før. Humoren og den generelle stemninga er lette å kjenne att, og det er ikkje fritt for at ein del tema óg er sånne vi kjenner frå før. To Rome with Love er på ingen måte toppklasse-Allen, men det er heller ikkje noko nytt. Den som har sett til dømes Curse of the Jade Scorpion veit at det neppe er grunnlag for å hevde at Woody Allens filmar stadig blir verre.

Og så er det jo Roma, då.

Kort oppsummert er To Rome with Love ein film som absolutt er verdt å sjå, jamvel om det er tvilsamt at han hamnar på noka topp 10-liste.

Ti forsømte år? Ti Woody Allen-filmar eg endeleg skal få sett

Lett å kjenne

Gjennom mange år som filmelskar har eg, om ikkje anna, gjort meg sjøl kvalifisert til å synse lettvint om mange filmskaparar og filmane deira. Ein regissør som tidleg vart ein favoritt er Woody Allen. Frå og med Manhattan Murder Mystery såg eg samtlege av filmane hans då dei gjekk på kino, og gjennom filmklubbmedlemskap og utstrekt videotitting såg eg så godt som alle dei tidlegare filmane og hadde stor glede av dei. Både filmar, prosastykke og standupshow av Woody Allen inneheld fleire av dei vitsane eg har ledd mest av, og det er ikkje fritt for at dei mindre heilsprø filmane hans har treft meg i hjartet frå tid til annan.

Men i 2003 skjedde det noko. Eller, noko let vere med å skje. I desember 2002 såg eg Hollywood Ending (som eg tykte var heilt fin, ikkje toppklasse, men det var då ting å flire av der) på ei førpremiere, utan at eg då visste at eg hadde sett min siste nye Woody Allen-film på ti år. Anything Else veit eg at eg køyrte på Saga, og eg kjem i hug at eg iallfall handterte Melinda and Melinda på prøvekinoen, men etter den tid har eg knapt vore klar over titlane på filmane hans. Ikkje fordi eg har mista sansen for han, eg har nemleg med stor glede sett om att fleire av dei gamle filmane, men kanskje meir fordi eg ser veldig mykje mindre film enn eg gjorde for ti år sidan. Då jobba eg på kino og såg sikkert over 100 filmar i året på kino, festival osb, no er eg kanskje på kino 5-6 gonger i året, og oftast på barnefilmar (og har slik sett lidd meg gjennom Istid 4 og anna ræl).

Likevel: Det er på tide å gjere noko med saka, og eg har til og med høve til å skaffe ei frist. Til hausten er det premiere på den filmen Allen i skrivande stund klippar (eller legg lyd på, kva veit eg, det står post-production på imdb), og då har eg god tid til å tette dette store holet. Det kjem med andre ord til å bli nokre postar om dei siste ti åras Woody Allen-filmar her framover. Sidan eg er i gang skal eg jaggu endeleg få sett September og Don’t Drink the Water, og viss det går an å skrive noko om den siste tekstsamlinga hans (Mere Anarchy, kjøpsforsøk omtalt her) skal eg poste det óg. Vonleg vil eg klare å melde noko interessant om iallfall nokre av filmane.

Merknad om biletet: Det er flickr-brukaren Biphop som har knipsa det, eg har lasta det ned herfrå. Biphop har publisert det under ein Attribution / Noncommercial / Share alike-lisens. Det er gemt av han, og eg seier takk.

Frykt og avsky på tynn is

Om å avgjere skilnaden mellom det som blir sagt og det som blir meint

Ein av dei første dagane etter nyttår vart twitterstraumen min, som hyser fleire andre pedantar i tillegg til meg, brått ein augneblink fylt av oppgitte, skriftlege sukk. Ei nettavis hadde i ein notis brukt overskrifta Fryktet person gikk gjennom isen, og det skal ha gått fram av stykket at det slett ikkje var det journalisten hadde meint.

Den som søker seg fram til nyheitssaka vil finne at overskrifta vart retta til Fryktet at person gikk gjennom isen, og om det er grammatiske problem med den fråsegna, er det likevel innanfor det som er vanleg i den mest telegramaktige stilen som er vanleg i avisoverskrifter.

Men kva er det som er det store problemet med avisoverskrifta slik ho såg ut i utgangspunktet? I denne første leksjonen i kurset Bokmål for vidarekomne skal vi analysere setninga for å finne ut kva ho eigentleg seier, men vi skal óg skule til artikkelen og den nye overskrifta for å finne ut korleis setninga burde sett ut frå starten.

Når ein skal analysere ei setning, er det kjekt å starte med å finne ut kva ord eller grupper av ord som utgjer setningsledd, samt å identifisere desse ledda. Setningar på norsk skal ha finitt verbal (altså eit verb i presens, preteritum eller imperativ) og subjekt (viss ikkje verbalet er i imperativ, sjølsagt). Her er det to ord som kan sjå ut som finitte verb, nemleg fryktet og gikk. Kva for eit av dei er det som representerer setningas handling?

Når vi veit at norsk er eit såkalla V2-språk, veit vi at det finitte verbet står som det andre leddet i setninga. Altså er alt som står til venstre for verbet eit ledd. Ofte er det subjekt, men det er heller ikkje uvanleg å finne eit adverbial her. Her står det ingenting til venstre for den første kandidaten, fryktet, altså kan vi gå ut frå at det er gikk som er setningas finitte verb. Fryktet er her ei partisippform som er brukt adjektivisk, og altså ikkje eit finitt verb.

Det finst elles fleire måtar å identifisere subjekt og finitt verbal på. Dersom vi gjer om setninga til eit ja/nei-spørsmål plasserer vi det finitte verbalet først og subjektet på andreplass. Prøver vi ein gong til med fryktet, får vi *Fryktet person gikk gjennom isen?, og det er jo ikkje eit ordentleg ja/nei-spørsmål. Om vi derimot spør Gikk fryktet person gjennom isen? vert det straks betre. Hadde determinativen en vore med hadde vi vore sikrare på at adjektivet viste til en person, altså eit hankjønssubstantiv i ubunde eintal.

Vi har identifisert setningas finitte verb, gikk, og subjekt, nemleg fryktet person. Då står berre orda gjennom isen att. Vi kjenner att gjennom som ein preposisjon, og veit at det gjer gjennom isen til ein preposisjonsfrase, altså er vi rimeleg sikre på at orda til saman utgjer eit ledd. Om vi ikkje hugsar om preposisjonsfraser berre kan vere objekt, adverbial, predikativ, to av dei eller alle tre, er det greit å finne ut av kva vi har med å gjere ved å stille nokre spørsmål.

Dersom leddet er svar på spørsmålet Kven eller kva [finitt verbal] [subjekt]? har vi å gjere med eit direkte objekt (iallfall så lenge det finitte verbet ikkje er usjølstendig). Det stemmer ikkje her, så vi spør vidare: Kor eller når eller på kva måte [finitt verbal] [subjekt]? for å sjå om leddet kan vere adverbial. Her ser vi at gjennom isen er svar på Hvor gikk fryktet mann?, altså veit vi at gjennom isen er adverbial.

(Om dette hadde vore ei oppgåve på høgskule- eller universitetsnivå hadde vi óg analysert dei einskilte frasene slik: Kjerna i frasen fryktet mann er substantivet mann, altså er fryktet mann ein substantivfrase med adjektivet fryktet som adledd (eller tillegg eller beskrivar, og her skulle vi helst hatt med en som bestemmar). Det finitte verbet er no berre ein finitt verbfrase, medan gjennom isen er ein preposisjonsfrase med gjennom som kjerne og isen som adledd (eller styring, som vi sa då eg var gut), og isen er ei substantivfrase utan noko meir enn ei kjerne.)

Når vi no har analysert henne, ser vi at setninga er heilt utvitydig. Ein person som var frykta (vi veit ikkje kven som frykta vedkommande) gjekk heldigvis gjennom isen, og er soleis ikkje lenger i stand til å skremme nokon. Om vi derimot les artikkelen (eller den korrigerte overskrifta), finn vi raskt ut at det ikkje var dette journalisten meinte. Det som hadde gått føre seg i Buskerud den dagen var at eit augevitne hadde sett ting på isen som fekk han eller ho til å bli redd for at einkvan låg i det kalde vatnet. Fryktet at person gikk gjennom isen er ikkje ei setning, men eit setningsemne. Her manglar subjektet, men for at vi skal få gjennomført analysen skal eg berre ekstrapolere eit. Øyenvitner er like godt som noko anna.

Om vi startar med å gjere om setninga til eit ja/nei-spørsmål, får vi Fryktet øyenvitner at person gikk gjennom isen?. Alt no ser vi at fryktet er det finitte verbalet. Øyenvitner har vi sjøl sett inn som subjekt. Det som står att er at person gikk gjennom isen. Kan det tenkjast at denne ordgruppa utgjer eit setningsledd? Vi prøver å stille direkte objekt-spørsmålet: Hva fryktet øyenvitner? at person gikk gjennom isen er eit heilt fornuftig svar på dette, altså har vi identifisert det direkte objektet.

Den nye avisoverskrifta manglar subjekt, men har finitt verbal og direkte objekt. Det direkte objektet er elles ei leddsetning. Vi ser det blir innleidd av subjunksjonen at, og om vi skulle halde fram med analysen, ville vi raskt kjent att setninga frå det førre analyseeksemplet. Den einaste vesentlege skilnaden er vel at substantivfrasen i subjektet ikkje har noko adjektiv som adledd.

Om eg no har ført prov for at setningsanalyse er rasande festleg får vere opp til andre å avgjere. Det eg håper å ha gjort er å vise at den journalisten som vil sikre seg mot pedantars hån og spit bør meistre kunsten å analysere sine eigne setningar.