onsdag 30. januar 2013

deLillos med alternativ vokalist

Etter at eg hadde lagd ei speleliste av dei Motorpsycholåtene Snah syng kom eg på at MP slett ikkje er åleine eingong i den norske rockescena om å ha så å seie ein første- og ein andrevokalist. Dei seine platene til Jokke og Valentinerne har døme på at både May-Irene Aasen og Petter Pogo stiller seg ved mikrofonen og syng på eit par låter, men det fremste dømet eg kjem på i farta iallfall er deLillos.

Det vil ikkje vere gale å seie at det er Lars Lillo Stenberg som er vokalist i deLillos, men det er óg på sin plass å peike på at bassist Lars Fredrik Beckstrøm har skrive og sunge nokre av dei aller beste songane til bandet. Etter at han debuterte som duettpartnar i publikumsfavoritten Arne og som låtskrivar med For første gang  (båe på Før var det morsomt med sne) har han hatt med minst ei låt på kvar av LPane bandet har gitt ut.
deLillos spelar på Øyafestivalen i 2005.
Foto frå wikimedia commons.
For å vere ærleg, har eg høyrt svært lite på platene etter Sent og tidlig. Eg likte henne rett og slett ikkje då ho kom, og dei neste platene har det berre ikkje blitt til. Før no, altså. Eg har høyrt  gjennom alt frå og med Stakkars med nye øyre, og skal nok ta meg tid til nøgnare lytting med kvart. Førebels vil eg berre raskt nemne at det kan verke som Larsane har nærma seg kvarandre som vokalistar.

Her er iallfall lista, oppdatert til og med Vi er på vei, kan'ke snu. Festleg nok kunne eg ta med to bonusspor óg. Lars Lundevall har vore gitarist sidan Neste sommer. På EPen Nå vil vi til Sverige syng han Stjerne, men det er ikkje før med den siste LPen han debuterer i albumsamanhang med låta Bedre før. Om han var det er det synd han ikkje har fått utfalde seg som songar i deLillos.


Motorpsycho med annan vokalist

Her ein dag posta eg på Facebook at eg under gjennomhøyring av Angels and Daemons at Play brått sakna eit band med ein betre vokalist. Eg løyste problemet ved å setje på ei plate av The Fall (The Wonderful and Frightening World of The Fall, faktisk), og fekk litt ulike reaksjonar på posten min. Ein meinte at same kva eg sakna ville The Fall gjere situasjonen betre, andre meinte eg var urettmessig streng mot Bent Sæthers vokalistevner.

Og det var eg heilt sikkert. Jamvel om han skreik mykje på dei første platene har han raskt utvida det vokale repertoaret, og er ganske god til å synge på ulike måtar etter kva situasjonen krev. Høyrer ein gjennom Heavy Metal Fruit er det ikkje til å ta feil av: Bent eignar seg svært godt både som forsangar og korist. Kan det tenkjast at han berre av og til gløymer å varme opp? Eg var på første førestelling av The Death-Defying Unicorn i operaen, og der kunne det verke som oppvarminga mankerte. Det var først etter dette eg verkeleg la merke til at han syng litt surt på nokre av låtene på Angels and Daemons at Play.

Men lell: Motorpsycho har jo støtt (sidan Timothy's Monster, iallfall) hatt ein annan vokalist, nemleg Hans Magnus "Snah" Ryan. Stemma hans er mjukare og han treff tonen lettare, men er ikkje hovudvokalist på noko album. Heldigvis er det lett i våre dagar å ta songar ut av samanhangen sin og sette dei saman på nye måtar. Eg presenterer med dette spelelista Motorpsycho med annan vokalist. Det handlar i grunnen ikkje om at Snah syng betre enn Bent (legg merke til kor bra dei er saman på mellom anna Into the Gyre på The Death-Defying Unicorn), men om å prøve å finne ein ny innfallsvinkel til eit band eg kjenner platene til ganske godt.

Og for no å tilføye eit lite avsnitt etter eit års tid: Behind the Sun understrekar nok ein gong at Bent og Snah gjer seg godt når dei syng i lag. I tillegg viser sistesporet, del 7 av den omfattande Hell-svitten, at for Bent sin del er skrålinga no ein integrert del av det vokalistiske repertoaret, ikkje eit resultat av nokon diskrepanse mellom ambisjonar og ferdigheiter.

Hans Magnus "Snah" Ryan syng i Motorpsycho under Terrastock i 2009. Bak trommene sit Kenneth Kapstad.
Foto frå Wikimedia Commons
Grunnen til at denne spelelista blir presentert i WiMP istf Spotify er rett og slett at sistnemnte har utruleg få MP-album.

Songane det er snakk om er:

  • Timothy's Monster
    • On Your Pillow
  • Blissard 
    • Greener
  • Angels And Daemons at Play 
    • Sideways Spiral
    • Heartattack Mac
    • Like Always
    • Starmelt/Lovelight
  • Trust Us
    • Mantrick Muffin Stomp
    • Superstooge
    • Coventry Boy
  • Let them Eat Cake 
    • Upstairs - Downstairs
  • Phanerothyme 
    • Landslide
    • Go to California
    • Blindfolded
  • It's a Love Cult 
    • Neverland
    • Serpentine
  • Black Hole/Blank Canvas
    • Coalmine Pony
    • (Critical Mass under tvil, det er meir av ein duett?)
    • Sancho Says (duett)
    • The Ace
    • Before the Flood
  • Little Lucid Moments
    • Year Zero
  • Heavy Metal Fruit 
    • The Bomb-Proof Roll and Beyond (for Arnie Hassle)
    • Gullible's Travails (pt I-IV)
  • Still Life with Eggplant
    • August
    • Barleycorn (Let it Come, Let it Be) (teken med på same grunnlag som Critical Mass)
  • Behind the Sun
    • On a Plate
    • Entropy
    • The Magic & the Wonder (A Love Theme)


Ikkje alt er med: Eg har diska side 1 av Little Lucid Moments sidan det ikkje går an å dele opp svitten i fleire låter. Bent og Snah syng kvar sine delar her. Vidare er (heldigvis) ikkje Barracuda tilgjengeleg på for strøyming (MRK: Dette var berre eit problem fram til eg fekk skaffa ny stift til platespelaren og deretter konstatert at det berre er Bent som syng på ei plate som var betre enn eg hugsa) og Child of the Future er ikkje berre utilgjengeleg på strøyming, men finst berre på vinyl. Eg skal vurdere å ta med liveplatene, men er skuffa over at ikkje EPane let seg strøyme.

Som om det ikkje var nok at Snah har fått prøve seg har jammen den mannen som pt har lengst fartstid bak trommene i bandet óg sunge ein del. Dei fleste EPane har med ei låt av han, men med eit unnatak er dei instrumentalar. Iallfall song han ei låt på kvart av dei tre siste albuma han spelte på, nemleg:

  • Let Them Eat Cake: Never Let You Out
  • Phanerothyme: When You're Dead
  • It's a Love Cult: What if...
Den lista er her.

(Redigert 12 mars etter ny gjennomhøyring av materiale som ikkje finst på WiMP.)
(Redigert 17 april etter lanseringa av Still Life with Eggplant.)
(Redigert 25 mars 2014 etter lanseringa av Behind the Sun. Jamvel om den plata vart lansert i WiMP samstundes med LP-utgåva er elles Still Life with Eggplant stadig sakna der i garden.)

To Rome with Love

Så vidt eg har forstått, har Woody Allen i løpet av dei siste ti åra prøvd seg på nye ting. Soleis kan eg mellom anna sjå fram til eit par thrillerar. Eg har óg fått inntrykk av at folk meiner det er noko nytt at han lagar film utanfor New York. Det stemmer jo i og for seg ikkje så veldig godt, all den tid Bananas går føre seg i San Marcos, Everyone Says I Love You i stor grad i Paris, A Midsummer Night's Sex Comedy på landet, Love and Death i Russland osb.

Judy Davis og Woody Allen på veg til Roma for å treffe svigersonen
Det får no vere som det vil. Det står uansett knapt til å nekte at Allens filmar er sterkt knytte til New York, to av dei har til og med Manhattan i tittelen. I løpet av dei siste åra har tre filmar fått titlar med stadnamn. Vicky Cristina Barcelona og Midnight in Paris har eg førebels til gode å sjå, men To Rome with Love er iallfall unnagjort.

Det er fort gjort å misforstå tittelen. Den som les To Rome with Love kan lett oppfatte tittelen som lovnad om erotikk og sensualitet i romantiske omgjevnader. Heldigvis vart den innleiande skepsisen ialllfall eg hyste raskt oppløyst. Ikkje for at det ikkje er romantisk fløff, men fordi det er romantisk fløff av iallfall gjenkjenneleg Allen-merke.

Dei fire forteljingane er i varierande grad elleville. Alt var artig medan det stod på, men med nokre dagars avstand er det klart at det minst gjevande elementet er den delen av filmen der Roberto Benigni spelar ein vanleg mann som heilt plutseleg blir kjendis. Det er ikkje det at Benigni ikkje er god, det er meir at dei vitsane som let seg presse ut av dette materialet alt er skviste ut og resirkulerte fleire gongar. Eg registrerer at ingen ringare enn Roger Ebert er samd med meg her, og det er jo i og for seg hyggeleg. 
Paradoksalt nok er Benigni sikkert meir van med dette enn rollefiguren


Nest minst interessant er soga om det unge nygifte paret på landet som på kvar sin måte blir forførte i om ikkje av Roma. Nok ein gong er det avgrensingane i materialet som øydelegg, det er grenser for kor mange gonger det er gøy å plassere ein sexarbeidar i feil selskap. Skal tru om det finst eit publikum som oppfattar Penelope Cruz som ein europeisk skodespelar som snakkar europeisk i ein film som går føre seg i Europa snarare enn ein spansk skodespelar som snakkar italiensk i ein film som går føre seg i Italia?
Penelope Cruz som sexarbeidar som er både årsak til og redning frå trøbbel

Dei to siste lutane av filmen var i grunnen jamgode, men som sagt med varierande grad av ellevillheit. Alec Baldwin spelar ein arkitekt som går for å sjå igjen gata han budde i, og møter studenten Jesse Eisenberg, som fort kan vere Baldwin sjøl i ei yngre utgåve. Det er uklart kven som er hovudpersonen her, den unge arkitekten som plutseleg vert riven mellom sambuaren og ei av venninnene hennar og får faderlege råd av Alec Baldwin som ein slags Skybert, eller om det er Alec Baldwin som er sentrum. I så fall er han i den unike situasjonen at han som godt vaksen møter sitt yngre eg og kan rettleie seg sjøl i ein situasjon der det er lett (kanskje særleg for unge folk) å gjere feil. Det er færre vittigheiter i denne historia enn andre stader i filmen, men dette er likevel både sjarmerande, tankevekkande og morosamt.
Alec Baldwin rettleiar Jesse Eisenberg

Den historia som kjem først i gang er nok den som startar mest konvensjonelt (USAnsk turist og innfødd romar møtest og fell for kvarandre), men er likevel den som endar sprøast. Woody Allen og Judy Davis kjem til Roma i eigenskap av potensielle svigerforeldrar. Han, ein pensjonert og misforstått operaregissør, oppdagar at det italienske motstykket hans (som er gravferdsagent) syng svært bra i dusjen. Når den motvillege bedemannen gjer ein audition syng han derimot dårleg. Det einaste logiske i denne situasjonen er å la gravferdsagenten synge seg gjennom operaen i eit dusjkabinett på scena. Sjølsagt.

Den reinaste tenoren evver
Denne ideen hadde ikkje vore ueffen som ein throwaway gag i ein av Allens syttitalsfilmar, til naud somgrunnlag for ei av dei novellene han med kvart har skrive ein del av. Likevel trur eg jammen dei 25 minutta med spelefilm som går med her er ideens optimale form. Det er tid til å etablere ein kontekst som gjer tanken både latterleg og naturleg, samstundes som 25 minutt er alt som trengst. Og her haglar det med oneliners, særleg etter at Allen sjøl blir med i filmen.

Er det ein Allen-film av godt, gamalt merke? Ja og nei. Den nyaste av filmane hans eg hadde sett før denne var Hollywood Ending frå ti år før. Humoren og den generelle stemninga er lette å kjenne att, og det er ikkje fritt for at ein del tema óg er sånne vi kjenner frå før. To Rome with Love er på ingen måte toppklasse-Allen, men det er heller ikkje noko nytt. Den som har sett til dømes Curse of the Jade Scorpion veit at det neppe er grunnlag for å hevde at Woody Allens filmar stadig blir verre.


Og så er det jo Roma, då.

Kort oppsummert er To Rome with Love ein film som absolutt er verdt å sjå, jamvel om det er tvilsamt at han hamnar på noka topp 10-liste.

mandag 28. januar 2013

Ti forsømte år? Ti Woody Allen-filmar eg endeleg skal få sett

Lett å kjenne


Gjennom mange år som filmelskar har eg, om ikkje anna, gjort meg sjøl kvalifisert til å synse lettvint om mange filmskaparar og filmane deira. Ein regissør som tidleg vart ein favoritt er Woody Allen. Frå og med Manhattan Murder Mystery såg eg samtlege av filmane hans då dei gjekk på kino, og gjennom filmklubbmedlemskap og utstrekt videotitting såg eg så godt som alle dei tidlegare filmane og hadde stor glede av dei. Både filmar, prosastykke og standupshow av Woody Allen inneheld fleire av dei vitsane eg har ledd mest av, og det er ikkje fritt for at dei mindre heilsprø filmane hans har treft meg i hjartet frå tid til annan.

Men i 2003 skjedde det noko. Eller, noko let vere med å skje. I desember 2002 såg eg Hollywood Ending (som eg tykte var heilt fin, ikkje toppklasse, men det var då ting å flire av der) på ei førpremiere, utan at eg då visste at eg hadde sett min siste nye Woody Allen-film på ti år. Anything Else veit eg at eg køyrte på Saga, og eg kjem i hug at eg iallfall handterte Melinda and Melinda på prøvekinoen, men etter den tid har eg knapt vore klar over titlane på filmane hans. Ikkje fordi eg har mista sansen for han, eg har nemleg med stor glede sett om att fleire av dei gamle filmane, men kanskje meir fordi eg ser veldig mykje mindre film enn eg gjorde for ti år sidan. Då jobba eg på kino og såg sikkert over 100 filmar i året på kino, festival osb, no er eg kanskje på kino 5-6 gonger i året, og oftast på barnefilmar (og har slik sett lidd meg gjennom Istid 4 og anna ræl).

Likevel: Det er på tide å gjere noko med saka, og eg har til og med høve til å skaffe ei frist. Til hausten er det premiere på den filmen Allen i skrivande stund klippar (eller legg lyd på, kva veit eg, det står post-production på imdb), og då har eg god tid til å tette dette store holet. Det kjem med andre ord til å bli nokre postar om dei siste ti åras Woody Allen-filmar her framover. Sidan eg er i gang skal eg jaggu endeleg få sett September og Don’t Drink the Water, og viss det går an å skrive noko om den siste tekstsamlinga hans (Mere Anarchy, kjøpsforsøk omtalt her) skal eg poste det óg. Vonleg vil eg klare å melde noko interessant om iallfall nokre av filmane.

Merknad om biletet: Det er flickr-brukaren Biphop som har knipsa det, eg har lasta det ned herfrå. Biphop har publisert det under ein Attribution / Noncommercial / Share alike-lisens. Det er gemt av han, og eg seier takk.

mandag 14. januar 2013

Frykt og avsky på tynn is



Om å avgjere skilnaden mellom det som blir sagt og det som blir meint


Ein av dei første dagane etter nyttår vart twitterstraumen min, som hyser fleire andre pedantar i tillegg til meg, brått ein augneblink fylt av oppgitte, skriftlege sukk. Ei nettavis hadde i ein notis brukt overskrifta Fryktet person gikk gjennom isen, og det skal ha gått fram av stykket at det slett ikkje var det journalisten hadde meint.

Den som søker seg fram til nyheitssaka vil finne at overskrifta vart retta til Fryktet at person gikk gjennom isen, og om det er grammatiske problem med den fråsegna, er det likevel innanfor det som er vanleg i den mest telegramaktige stilen som er vanleg i avisoverskrifter.

Men kva er det som er det store problemet med avisoverskrifta slik ho såg ut i utgangspunktet? I denne første leksjonen i kurset Bokmål for vidarekomne skal vi analysere setninga for å finne ut kva ho eigentleg seier, men vi skal óg skule til artikkelen og den nye overskrifta for å finne ut korleis setninga burde sett ut frå starten.

Når ein skal analysere ei setning, er det kjekt å starte med å finne ut kva ord eller grupper av ord som utgjer setningsledd, samt å identifisere desse ledda. Setningar på norsk skal ha finitt verbal (altså eit verb i presens, preteritum eller imperativ) og subjekt (viss ikkje verbalet er i imperativ, sjølsagt). Her er det to ord som kan sjå ut som finitte verb, nemleg fryktet og gikk. Kva for eit av dei er det som representerer setningas handling?

Når vi veit at norsk er eit såkalla V2-språk, veit vi at det finitte verbet står som det andre leddet i setninga. Altså er alt som står til venstre for verbet eit ledd. Ofte er det subjekt, men det er heller ikkje uvanleg å finne eit adverbial her. Her står det ingenting til venstre for den første kandidaten, fryktet, altså kan vi gå ut frå at det er gikk som er setningas finitte verb. Fryktet er her ei partisippform som er brukt adjektivisk, og altså ikkje eit finitt verb.

Det finst elles fleire måtar å identifisere subjekt og finitt verbal på. Dersom vi gjer om setninga til eit ja/nei-spørsmål plasserer vi det finitte verbalet først og subjektet på andreplass. Prøver vi ein gong til med fryktet, får vi *Fryktet person gikk gjennom isen?, og det er jo ikkje eit ordentleg ja/nei-spørsmål. Om vi derimot spør Gikk fryktet person gjennom isen? vert det straks betre. Hadde determinativen en vore med hadde vi vore sikrare på at adjektivet viste til en person, altså eit hankjønssubstantiv i ubunde eintal.

Vi har identifisert setningas finitte verb, gikk, og subjekt, nemleg fryktet person. Då står berre orda gjennom isen att. Vi kjenner att gjennom som ein preposisjon, og veit at det gjer gjennom isen til ein preposisjonsfrase, altså er vi rimeleg sikre på at orda til saman utgjer eit ledd. Om vi ikkje hugsar om preposisjonsfraser berre kan vere objekt, adverbial, predikativ, to av dei eller alle tre, er det greit å finne ut av kva vi har med å gjere ved å stille nokre spørsmål.

Dersom leddet er svar på spørsmålet Kven eller kva [finitt verbal] [subjekt]? har vi å gjere med eit direkte objekt (iallfall så lenge det finitte verbet ikkje er usjølstendig). Det stemmer ikkje her, så vi spør vidare: Kor eller når eller på kva måte [finitt verbal] [subjekt]? for å sjå om leddet kan vere adverbial. Her ser vi at gjennom isen er svar på Hvor gikk fryktet mann?, altså veit vi at gjennom isen er adverbial.

(Om dette hadde vore ei oppgåve på høgskule- eller universitetsnivå hadde vi óg analysert dei einskilte frasene slik: Kjerna i frasen fryktet mann er substantivet mann, altså er fryktet mann ein substantivfrase med adjektivet fryktet som adledd (eller tillegg eller beskrivar, og her skulle vi helst hatt med en som bestemmar). Det finitte verbet er no berre ein finitt verbfrase, medan gjennom isen er ein preposisjonsfrase med gjennom som kjerne og isen som adledd (eller styring, som vi sa då eg var gut), og isen er ei substantivfrase utan noko meir enn ei kjerne.)

Når vi no har analysert henne, ser vi at setninga er heilt utvitydig. Ein person som var frykta (vi veit ikkje kven som frykta vedkommande) gjekk heldigvis gjennom isen, og er soleis ikkje lenger i stand til å skremme nokon. Om vi derimot les artikkelen (eller den korrigerte overskrifta), finn vi raskt ut at det ikkje var dette journalisten meinte. Det som hadde gått føre seg i Buskerud den dagen var at eit augevitne hadde sett ting på isen som fekk han eller ho til å bli redd for at einkvan låg i det kalde vatnet. Fryktet at person gikk gjennom isen er ikkje ei setning, men eit setningsemne. Her manglar subjektet, men for at vi skal få gjennomført analysen skal eg berre ekstrapolere eit. Øyenvitner er like godt som noko anna.

Om vi startar med å gjere om setninga til eit ja/nei-spørsmål, får vi Fryktet øyenvitner at person gikk gjennom isen?. Alt no ser vi at fryktet er det finitte verbalet. Øyenvitner har vi sjøl sett inn som subjekt. Det som står att er at person gikk gjennom isen. Kan det tenkjast at denne ordgruppa utgjer eit setningsledd? Vi prøver å stille direkte objekt-spørsmålet: Hva fryktet øyenvitner? at person gikk gjennom isen er eit heilt fornuftig svar på dette, altså har vi identifisert det direkte objektet.

Den nye avisoverskrifta manglar subjekt, men har finitt verbal og direkte objekt. Det direkte objektet er elles ei leddsetning. Vi ser det blir innleidd av subjunksjonen at, og om vi skulle halde fram med analysen, ville vi raskt kjent att setninga frå det førre analyseeksemplet. Den einaste vesentlege skilnaden er vel at substantivfrasen i subjektet ikkje har noko adjektiv som adledd.

Om eg no har ført prov for at setningsanalyse er rasande festleg får vere opp til andre å avgjere. Det eg håper å ha gjort er å vise at den journalisten som vil sikre seg mot pedantars hån og spit bør meistre kunsten å analysere sine eigne setningar.

tirsdag 8. januar 2013

Kven tener på femøresboka?

Det vert sagt og skrive ein del om kor umogleg den norske forlagsbransjen er med tanke på å få til sal (for ikkje å snakke om bibliotekutlån) av ebøker. Det er rett at nye norske ebøker i hovudsak er svinedyre og DRM-infiserte, men dei to gongene eg har kjøpt ebøker frå norske nettbokhandlar har eg fått god pris og ikkje hatt problem med å strippe DRM slik at eg har fått overført til kindlen min.

Sidan eg har ein kindle har eg naturlegvis i hovudsak gode røynsler med kjøp av ebøker frå Amazon. Likevel er det ikkje heilt fritt for hovudpiner der i garden heller.

Når det gjeld papirbøker, kan eg handle frå kva filial av amazon eg vil, sjølsagt. Merkeleg nok gjeld ikkje dette for ebøker. At eg må kjøpe alle slike frå amazon.com (sidan kindlen er registrert der) er dumt når den siste QI-boka kostar 20 pence (ei krone og åtti øre) på amazon.co.uk og 9,89 dollar (ein femtilapp) i den USAnske filialen (per åttande januar 2012). Teit, men sånn er livet.

Det er i og for seg forståeleg at Amazon vil køyre eit tilbod i ein avgrensa region, dei kan neppe tene på at alle i heile verda lastar ned 1227 QI Facts to Blow Your Socks off for ein sum som truleg er lågare enn den forfattarane skal ha per nedlasting. Mindre forståeleg er den situasjonen eg hamna i denne veka: Ingen ville ha pengar av meg for ei bok eg ville ha.

Av forskjellige årsaker fekk eg sånn hug til å lese den siste samlinga med prosatekstar av Woody Allen, Mere Anarchy.

Denne er heilt sikkert veldig festleg

Elleve dollar er ikkje rare greiene, men 2-4 vekers ventetid og 12-13 dollar i frakt freista ikkje. Merk at det ikkje er noka kindle-utgåve oppført under format. Den einaste elektroniske utgåva slik det ser ut her er lydbokutgåva, klar for nedlasting for snaue tolv dollar.

Audible er eit dotterselskap av Amazon. Det har hendt når eg har kjøpt ei kindlebok at eg har fått tilbod om Audible-utgåva i tillegg for ein symbolsk sum. Med det rette utstyret skal det visstnok vere råd å svitsje saumlaust mellom tekst og tale. (Det er jo ganske snasent, men eg har ikkje fått prøvd det sidan eg manglar det rette utstyret.) Den som følgjer lenka til Audible-utgåva får sjå mellom anna dette:


Her ser vi at lydboka er å få til berre $8,45 om ein har kjøpt henne for kindle. Men vent; var dei ei kindleutgåve å få? Vi klikker oss vidare:



Dett er dett. Det er visstnok "Copyright restrictions" som ligg bak, men kva for opphavsrettsrestriksjonar det skulle vere er stadig gåtefullt. Kundar i Storbritannia får kjøpe ei kindleutgåve frå amazon.co.uk, folk med kindlar registrerte i Tyskland og Frankrike får kjøpt der (seks euro), men ikkje eg, altså. Eg får ikkje så mykje som vite kor mykje fila ville kosta om eg hadde fått kjøpe henne.

Kva førte dette til? Jau, at eg kjøpte boka for ein cent (5,6 øre) frå bruktbokhandlaren Better World Books gjennom Amazon, utan at eg forstår at nokon kan ha tent nemnande på det. Seljaren må betale Amazon 15% av salssummen pluss $1,35 per bok, altså må BWB ut med nesten ti kroner for å kunne gje meg boka for fem øre. (Kjelde her) Eg går ut frå at frakta på sytti kroner blir delt mellom seljar, speditør og Amazon på eit vis, men har vondt for å tru at det kostar så veldig mykje mindre å sende boka over Atlanterhavet.

Hadde ikkje både bokhandlar og opphavsrettshavar tent meir om eg berre kunne betalt ti-femten dollar for å laste ned boka? Om nokon les dette og forstår kva i alle dagar som ligg bak, vil eg gjerne bli opplyst.

lørdag 5. januar 2013

Heile menneske i Aksjon skyskraper

Like før jul såg eg om att julefilmen Aksjon skyskraper (eller Die Hard, som filmen heitte i utlandet)(John McTiernan, USA 1988). Det er vanleg å seie om filmkarakterar at dei må gå gjennom vanskar eller lære noko for å vere interessante, og det er ikkje vanskeleg å sjå at manusforfattarane Jeb Stuart og Steven DeSouza har vore nøye med jobben sin. John McClane skal lære å ikkje vere ein dass mot kona si, Holly Gennero (Bonnie Bedelia) skal lære at mannen er såpass til kar at ho trygt kan kalle seg Holly McClane att og så vidare.

John McClane (Bruce Willis) med julepresang
Likevel er det ein som overraska meg meir enn dei andre. Sergeant Al Powell (Reginald VelJohnson) er ein politikonstabel som uforvarande blir John McClanes kontakt med omverda. Arbeidsplassen hans er vanlegvis ein kontorpult, men vår mann får ei kjensle av at kollegaen har større ting i bagasjen. Her er dialogen mellom dei, henta frå imdb.com

John McClane: . Hey pal, you got flat feet? 
Sergeant Al Powell: What the hell you talking about, man. 
John McClane: Something had to get you off the street. 
Sergeant Al Powell: What's the matter? You don't think jockeying papers around a desk is a noble effort for a cop? 
John McClane: No... 
Sergeant Al Powell: I had an accident. 
John McClane: The way you drive, I can see why. What'd you do? Run over your captains foot with the car? 
Sergeant Al Powell: I shot a kid. He was 13 years old. Oh, it was dark, I couldn't see him, he had a ray gun, looked real enough. You know when you're a rookie they can teach you everything about being a cop, except how to live with a mistake. Anyway, I just couldn't bring myself to draw my gun on anyone again. 
John McClane: ...Sorry man. 
"They can teach you everything about being a cop, except how to live with a mistake"
McClane og vi som ser på får altså vite at det ikkje er plattfot som har sytt for at Powell ikkje patruljerer til vanleg, men eit uhell. Etter å ha skote ein 13-årig gut (eg legg no merke til at vi ikkje får stadfesta om guten overlevde eller ikkje, forresten) maktar han ikkje å trekke skytevåpen mot nokon att. McClane uttrykkjer sympati med replikken "…Sorry man", men kvifor er han lei seg, og kven er det han har sympati med og kvifor? Slik eg ser det, er det desse fire, i prioritert rekkefølgje:
  1. Den stakkars, stakkars stakkars politimannen som må jobbe ved eit skrivebord
  2. Den stakkars, stakkars politimannen som ikkje får seg til å veifte med pistolen sin meir
  3. Den stakkars politimannen som kom til å skyte (og drepe?) ein trettenåring
  4. Trettenåringen som vart skoten
Det kan ikkje vere tvil om at John McClane verkeleg synest synd på nokon. I starten av dialogen er tonen kameratsleg ertande, og det trass i at hans eigne føter valdar han stor smerte. Men straks Powell har fått sagt kva som feilar han, greier den elles så munnrappe New York-konstabelen ikkje å uttrykkje seg med anna enn standardformular. Dei tunge kjenslene smittar over på han, og han blir taus.

Etter ulukka si er Al Powell berre ein skugge av den mannen han var. Han greier ikkje lyfte, for ikkje å snakke om bruke, det viktigaste verktøyet i kassa til ein moderne politistyrke, nemleg skytevåpenet sitt. Utan denne rekvisitten, som jo er ei forlenging av han og eit synleg bevis på hans autoritet som politi, er han ikkje lenger eit heilt menneske.
"…Sorry man"
Det er altså frykteleg trist for stakkars Al, men han ser jo ut til å ha forsont seg med lagnaden.  Men så skjer det ting! (spoilers, men ALLE har vel sett Aksjon skyskraper) Sjøl om sjefsranaren Hans Gruber (Alan Rickman) har ramla frå ørtande etasje er ikkje alle daude. Valdsmannen Karl (Alexander Godunov) mista bror sin i aksjonen, og har personlege motiv for å gå etter den nidkjære politimannen John McClane.
Karl (Alexander Godunov) med heva rekvisitt
Skal det verkeleg gå så gale at vår mann, etter å ha berga dei aller fleste gislane og myrda eit halvt snes terroristposerande ransmenn, skal bli ekspedert over i evigheita av ein rasande europear?
Hå nei du
Slett ikkje! Før Karl får losna eit einaste skot blir han sjøl treft av ei kule! Og ei til! Og endå ei! I alt seks skot (så vidt eg kunne sjå) smell før Karl ligg der, sjøl råka av den blytunge lagnaden han hadde esla John McClane. Men kven var det som skaut han?

Denne karen! Al Powell (Reginald VelJohnson)
Jau, det var sjølvaste Al Powell. I ein verkeleg naudsituasjon hadde han gripe etter revolveren sin, lyfta han ut av hylsteret og med drepande presisjon fyrt av alle seks skot. Ein tom revolver med rykande løp talar sitt tydelege språk om at Al Powell endeleg har funne det i seg å myrde, at Al Powell endeleg er ein mann att.

Samtlege bilete er skjermdumpar frå DVD-utgåva, og viss ikkje dette er fair use veit ikkje eg.

Iä! Iä! Shub-Niggurath! Om å styrtlese H.P. Lovecraft


Eg har støtt vore tilhengar av å tileigne seg kultur og språk ein berre delvis har føresetnader for å forstå. Mykje meir enn ein trur på førehand let seg forstå ut frå samanhangen, og om ein hoppar i det vil ein få nye openberringar om gammal lesnad i årevis framover.

Ut frå tidlegare røynsler rekna eg altså med å få ei rad slike epifaniar om eg tok til å lese skrekkforteljingane til HP Lovecraft. Det har slått til, og det i større grad enn eg hadde trudd. Eg visste nok at særleg Cthulhu hadde vekt fantasien til svært mange. For å berre ta eit par av svært mange døme: Plata Ride the Lightning av Metallica har låta The Call of Ktulu (oppkalt etter The Call of Cthulhu, ei av dei sentrale sogene i Cthulhu-mythosen), og i teveserien Futurama vil alle som har sett ei teikning av Cthulhu kjenne han (det) att i andletet til Dr Zoidberg. Han har til og med sin eigen smiley:

(V);,,;(V)

Ikkje minst har Matt Pike frå stoner-/doom-/sludgefavorittane i High on Fire i intervju etter intervju snakka om kor sterk påverknad Lovecraft har hatt på han som songlyrikar.

Desse kjente eg frå før. Det eg ikkje var klar over før no i det siste er i kva grad til dømes Harry Potter-bøkene (som eg styrtlas sommaren 2012) står i gjeld til Lovecrafts univers. Frå små bagatellar som at hekser hos både Lovecraft og Rowling har fått namnet Hepzibah (i høvesvis The Case of Charles Dexter Ward og som eigar av eit av relikvia Voldemort brukar til å lagre ein bit av sjela si i) til meir sentrale element som Voldemort, kultusen hans og heile opplegget med reinkarnasjonen hans som liknar veldig på Cthulhu-kultusen og alkymistane vi møter i til dømes The Case of Charles Dexter Ward. Utan at eg orkar leite meg gjennom HP-bøkene ein gong til, skulle det slett ikkje forundre meg om Necronomicon eller De vermis mysteriis står i den forbodne hylla i skulebiblioteket på Galtvort.

Det er neppe rett å kreditere Lovecraft med å ha funne opp den retrospektive forteljeteknikken der retrospeksjonen gir inntrykk av å vere samandrag av sakspapir og etterlatne notat, men det er no likevel artig å legge merke til kor sterkt nett denne teknikken står i skrekksjangeren. Om vi berre tenkjer på filmar som Cannibal Holocaust og den langt låkare Blair Witch Project (æsj) kan ein likevel tenkje seg at det er mange som har late seg inspirere av HPLs forteljemåtar like mykje som av innhaldet i sogene hans. Han kan med andre ord fort ha bidrege til å popularisere teknikken, om ikkje anna.

Så langt kva som vekte nyfikna mi og kva lys som har gått opp for meg. Kva har eg lest?

Dette les eg på kindlen min. Å dragse rundt på samlingar med 100 kortromanar, noveller og prosastykke i papirformat er gamaldagse greier. Dei følgjande opplysningane er vonleg til glede for eventuelle lesarar som vil prøve sjøl: Amazon har iallfall to så godt som komplette samlingar: HP Lovecraft: The Complete Collection kostar mindre enn førti kroner og manglar visst ikkje rare greiene. Complete Works of HP Lovecraft er billegare (mindre enn tretti kroner), illustrert, inneheld meir sakprosa om vår mann og gudhjelpemeg eit utval av lyrikken hans, og er dermed truleg det beste kjøpet. Elles har The H.P. Lovecraft Archive ei stor samling elektroniske tekstar.

Ein så omfemnande produksjon er best å møte med ein form for rettleiar, og min vart eit stykke av Jason Heller i AV Club sin serie med slike rettleiingar, Gateways to Geekery. Den er heilt fin.

Cthulhu-mythosen omfattar mellom anna sogene The Call of Cthulhu, The Dunwich Horror, The Thing on the Doorstep, The Shadow out of Time, The Shadow over Innsmouth, The Colour out of Space og At the Mountains of Madness. Desse (og nokre til) deler mykje:

  • Dei har utspring i arkeologiske og etnologiske funn
  • dei meir enn ymtar om at jorda har vore folkesett sidan lenge før menneskas tid
  • dei talar om ein forboden kunnskap som mellom anna er å finne i bøkene Necronomicon (av den galne arabaren Abdul Al-Hazred), De Vermis Mysteriis og skriftene til Borellus
  • kunnskap fører til at den som tek han inn over seg blir galen og/eller tek livet av seg i naken, namnlaus angst
  • dei har i stor grad felles miljø i New England (særleg Miskatonic-universitetet i Arkham går att)
  • dei er bygde opp på nokolunde same måten. 

Den sentrale premissen er at like utanfor menneskas svært avgrensa geografiske og kunnskapsmessige sfærer lurer urgamle og demoniske krefter. Stundom er det tale om demonar eller utanomjordiske skapnader som tek over kroppane til folk, stundom er det ein rase av gudar/monster (mykje det same) som søv (på til dømes havbotnen) og skal vekkast til liv att. Andre gongar går det føre seg artskryssing mellom menneske og demonar (e.l.). Det er i regelen folk som gjerne vil gjere bruk av makta til dei gamle/framande, og rituelle sverjingar som den eg siterer i tittelen på denne posten dukkar stadig opp.

Likskapane i oppbygging er rett og slett den at historiene er presenterte i tilbakeblikk, som rapportar eller etterlatne skrifter. Det er ikkje alltid forteljaren er ein person i teksten, og det er uråd å seie at førstepersonforteljingane er meir eller mindre nifse enn tredjepersonsogene. Lesaren og stundom forteljaren får altså stadig fleire opplysningar som til saman utgjer fragment av eit bilete som for personane i sogene (om ikkje for lesaren i 2013) er så nifst at det trugar den psykiske helsa. Den kanskje nifsaste er The Shadow over Innsmouth, som kombinerer eit trugsmål mot den mentale helsa med eit sterkt trugsmål mot den kortsiktige overlevinga, og av dei eg har lese til no er det denne og The Case of Charles Dexter Ward som har hovudpersonar ein lettast bryr seg om.

Strategien med puslespelbitar fungerer på eit overordna nivå óg. Nett fordi dei forbodne bøkene, landskapet og Miskatonic-universitetet går att blir det til at dei ulike forteljingane kvar for seg blir fragment av eit enno større verdsbilete, nærmast eit heilt univers folkesett av nokre små og maktlause menneske, demonar, og monster/gudar. Med andre ord er heilskapen større enn summen av delane, desse forteljingane blir i stor grad betre om ein les fleire av dei.

Når ein så les vidare og kastar seg på måfå eller alfabetisk ut i denne forfattarskapen finn ein meir. Skulle ein slumpe til å lese The Little Glass Bottle, skriven av ein sjuårig Howard Philips Lovecraft, vil ein merke seg at dette nok er godt gjort av ein sjuåring. For min del førte dette til at merksemda vart trekt mot dei barnslege elementa i ein del av dei andre sogene. Her burde det vere nok å nemne The Moon Bog, Memory og kvifor ikkje The Lurking Fear. Særleg Memory er ein dritpretensiøs bagatell av eit slag det er ein del av mellom dei aller kortaste sogene. Celephaïs er eit anna døme på etter måten barnslege greier, her med ein slutt som brått snur mot ei sterk bitterheit andsynes parvenyar, av alle ting. Nokre, som The Book, The Evil Clergyman eller Azathoth verkar som fragment. Når eg har lese desse har eg nok tykt at det er dei mellomlange til lange tekstane som er best.

Her er heldigvis óg nokre døme på korte tekstar som er nett så lange som dei bør vere. The Doom that Came to Sarnath og ikkje minst The Cats of Ulthar er nærmast fablar, særleg sistnemte er ei heilskapleg og tilfredsstillande skrekknovelle. Reine spøkjelseshistorier med fiffige sluttpoeng som In the Vault og The Outsider kan ein óg finne døme på.

Det ville vere å forsømme seg å ikkje nemne prosastilisten Lovecraft. Dei mest grufulle handlingar og hendingar blir skildra i eit nøkternt, men ordrikt og variert språk. Det er ikkje fritt for arkaismar, og jamvel den som har eit over gjennomsnittleg stort engelsk ordtilfang vil ha glede av elektroniske utgåver med interaktive ordbøker. Ein hende gong er det artig å sjå stilisten øve seg, det kanskje aller mest interessante aspektet ved The Lurking Fear er dei forbløffande mengdene med alliterasjonar.

På eit eller anna tidspunkt må eg nesten ta føre meg rasismen hans: I fleire av sogene kjem det smerteleg klårt fram at Howard Philips Lovecraft var ein forferdeleg rasistisk mann. Det er lett å seie at det var mange i mellomkrigstida, men det vi ser hos Lovecraft er stundom direkte giftig. Berre eit sånt stykke som Facts about the Late Arthur Jermyn and His Family eller for den delen The Lurking Fear eller Beyond the Wall of Sleep viser ein rasisme som kanskje spring ut av men ikkje er avgrensa til misantropi. Når ein i tillegg ser eit sterkt klassehat i mange av forteljingane er det stundom andre ting enn det forfattaren hadde tenkt som skremmer. Det er ikkje fritt for at dette tilhøvet stundom tek merksemda vekk frå historia og sterkt dempar gleda i lesinga, iallfall for ein hippie som eg.

Likevel: Det er absolutt verdt å lese Lovecraft. Når ein berre har lese ein ti-tolv av forteljingane er ein såpass inne i universet og tankesettet at jamvel dei låkaste av sogene vil ha element ein kjenner att, anten det er eit forteljemessig element eller ein innhaldside som vert utvikla til noko betre ein annan stad. Det er ikkje så mykje som bind til dømes The Outsider og The Music of Erich Zann saman, men båe har bygningar med ein øvste etasje som har ei anna utsikt enn ein kunne vente seg. For min del har lesinga av H.P. Lovecraft ført til overraskingar og epifaniar, og eg har heldigvis ein del att å lese av denne spennande og populære forfattaren.


Bileta er henta frå Wikimedia Commons. Det øvste er eit portrettfoto av Lovecraft frå 1919, det nedste er ei skisse av Cthulhu forfattaren sjøl teikna i 1934.